Richards đã khái lược 12 đặc điểm của cuộc sống sáng tạo, và đây cũng được coi là 12 đặc điểm cần được tăng cường để nuôi dưỡng sáng tạo thường ngày (cf. RICHARDS R., Everyday creativity and new view of human nature, psychological, social, and spiritual perspectives, Washington DC, American Psychological Association, 2007).

1. 1. Năng động

Cuộc sống của chúng ta thường thiếu nhịp điệu, thiếu năng động. Thực tế, chúng ta không sống trong môi trường tĩnh lặng. Chúng ta là một hệ thống mở, chúng ta giao tiếp với người khác, với môi trường. Chúng ta đưa thêm những cái mới, cái thi vị vào cuộc sống, sử dụng thông tin sẵn có để làm cho cuộc sống chúng ta thêm phong phú.

1. 2. Ý thức

Chúng ta thường có thói quen sống, làm việc như cái máy. Cuộc sống sáng tạo khác xa điều này. Chúng ta không chỉ hoạt động mà hoạt động có ý thức. Thế nên, hoạt động sáng tạo của chúng ta cần có mặt trong chính “trí nhớ”, “sự chú ý” và “quá trình này được kiểm soát” và sự có mặt của các chức năng này làm chúng ta có ý thức. Đưa hơi thở của cuộc sống hằng ngày vào trong ý thức của chúng ta, mở cửa sổ ra để cho tự nhiên đi vào; những áng mây hay vầng trăng thơ mộng có thể làm cho tâm thế, ý thức của chúng ta phấn khích, lành mạnh hơn.

1. 3. Khỏe mạnh

“Mens sana in corpore sano” (Một tinh thần minh mẫn trong một thân thể tráng kiện) là một thành ngữ Latinh khuyến khích người ta rèn luyện thân thể để có sức khỏe thể lý tốt nhằm duy trì một tinh thần minh mẫn, sáng suốt. Xây dựng cầu nối vững chắc giữa thể lực và tinh thần bằng cuộc sống điều độ, hài hòa giữa lao động tay chân và làm việc trí óc, giữa hoạt động và nghỉ ngơi, giải trí lành mạnh.

1. 4. Không ở thế phòng thủ

Kém sáng tạo thường đi đôi với việc chưa mạnh dạn mở tầm nhìn. Nếu sống sáng tạo, chúng ta nhìn ra ngoài và nghe ngóng bên trong. Chúng ta mở lòng giúp đỡ người khác và đồng thời nuôi dưỡng chính mình. Việc này đòi hỏi chúng ta giảm bớt phản ứng tự vệ, tăng thêm sự cởi mở với bản thân và tha nhân. Cởi bỏ sự trì trệ sẽ giúp chúng ta có cách nhìn tươi mới và lành mạnh hơn.

1. 5. Cởi mở

Cá nhân cởi mở ham hiểu biết, giàu trí tưởng tượng và mong muốn thỏa mãn bằng những ý tưởng mới, tràn đầy cảm xúc, sống động. Giai đoạn cởi mở liên quan đến hoạt động trầm lắng (suy gẫm, thiền), ít kiểm soát của ý thức, giai đoạn ấp ủ. Sau giai đoạn này là sự thấu hiểu và hoạt động tích cực của ý thức trong giai đoạn hoàn thiện ý tưởng.

1. 6. Hội nhập

Ngày nay, kinh tế tri thức xuất hiện và ảnh hưởng mạnh toàn cầu, dòng chảy của thông tin tự do hơn, mô hình tự tổ chức đang được ứng dụng rộng rãi. Cả thế giới đang hướng tới những thay đổi có hiệu quả cao dựa trên cơ sở sinh thái học tri thức, ở đó cần sự hợp tác sáng tạo, đối tác kiểu mới. Sáng tạo phong phú hơn, chịu sự phụ thuộc về văn hóa, được hiểu biết khác nhau trong những nền văn hóa khác nhau.

1. 7. Quan sát tích cực

Từ góc nhìn hệ thống, chúng ta có thể sáng tạo như người quan sát tích cực trong cuộc sống thường ngày khi chúng ta thu nhận và tích hợp thông tin, khi xem TV, khi quan sát trẻ nô đùa, biểu diễn. Quan sát tích cực lôi kéo tư duy vào làm việc, chúng ta có thể so sánh những gì chúng ta đã làm với những gì chúng ta đang quan sát, chúng ta thay đổi góc nhìn, chúng ta sẽ phát hiện những điều thú vị và mới lạ.

1. 8. Chu đáo

Thiếu tình thương và hiệp thông, não của chúng ta không thể phát triển bình thường để có thể sáng tạo. Thế nên, tình yêu, sự liên kết và tận tâm là điều kiện quan trọng của sáng tạo. Sáng tạo không sinh ra từ sự thù ghét, chia rẽ; sáng tạo chỉ có thể sinh ra từ sự thông hiểu, liên kết và tình yêu thương.

1. 9. Hợp tác

Con người là những sinh vật hợp tác. Ví dụ, ai đó phát hiện ra đám cháy và báo tin cháy, tin cháy loan truyền và trái tim của từng con người đều cảm thấy có điều gì đó thiêu đốt, họ cùng nhau chữa cháy. Chúng ta chia sẻ những phát minh, chúng ta làm thay đổi cuộc sống và chúng ta chuyển tải nó cho thế hệ tương lai. Cho dù ở vai trò nào, là người quản lý hay người thừa hành, chúng ta đang tác động đến người khác, và chúng ta phải cùng làm việc vì lợi ích chung.

1. 10. Giảm thiểu khác biệt giới

Nam giới hay nữ giới không phải là vấn đề đối với sáng tạo. Thế nên “lưỡng tính” ở đây ngụ ý rằng những người này có đặc điểm của cả hai giới cao hơn trung bình trong nhân cách của họ. Họ ứng xử phù hợp với hoàn cảnh hơn là với đặc điểm giới. Người sáng tạo cởi mở với tình cảm và cảm xúc của mình, họ nhạy cảm trí tuệ, họ tự ý thức tốt hơn, có hứng thú với nhiều lãnh vực.

Giải phóng khỏi vai trò giới là một trong những điều quan trọng của sáng tạo. Điều đó ngụ ý rằng xóa bỏ những hạn chế giới tính để con người có khoảng không rộng hơn, tự do hơn để sáng tạo. Ví dụ môn đá banh ngày càng phổ biến ở nữ, hoặc những “mỹ nam” trong các cuộc thi “Mister” cũng vậy. Điều này có nghĩa là đối xử bình đẳng, khuyến khích sự tham gia, tạo điều kiện cho sự phát triển đầy đủ nhất của mỗi con người trong cộng đồng xã hội và cả nhân loại mà vẫn mang được tính độc đáo vào bức tranh chung.  

1. 11. Phát triển

Phát triển không chỉ là sự phát triển của trí tuệ và cơ thể, giải quyết vấn đề, tăng cường tư duy, sự chín muồi cảm xúc theo thời gian, qua học tập và kinh nghiệm, nhưng phát triển phải nhiều hơn thế, cao hơn thế. Con người có nhiều nhu cầu, và cho dù là nhu cầu căn bản như ăn, uống, ngủ, nghỉ cũng cần được thỏa mãn với màu sắc nhân văn. Thế nên, sự phát triển ở đây nhắm đến là các giá trị phải có mặt trong sự phát triển. Những người có nhu cầu tự hiện thực bản thân cao thường là những người xem trọng các giá trị của chân, thiện, mỹ. Họ mong muốn mọi phát triển gắn kết với các giá trị này.

1. 12. Lòng dũng cảm

Dũng cảm, can đảm là phẩm chất quan trọng và khác với mạo hiểm. Mạo hiểm là lựa chọn một cách táo bạo trong tình huống nào đó. Dũng cảm, can đảm là sự thể hiện của thái độ ở mọi tình huống, ở mọi nơi hay nói cách khác đó là sự thể hiện lối sống. Tôi cam kết làm một việc gì đó, cho một nghiên cứu nào đó và có thể có cái gì đó không mong muốn xuất hiện. Tôi cởi mở với sự tìm hiểu, với cách nhìn khác về thực tại hay sự thay đổi xã hội, và điều đó có thể tác động đến toàn bộ cuộc sống của tôi và những gì tôi đang làm.

Tóm lại, sáng tạo là yếu tố trung tâm trong cuộc sống con người, là sự giản dị, khiêm tốn, nhân văn, là mong muốn học tập cũng như lòng tin vào sự thay đổi, vào sự hợp tác làm việc, tăng cường sự hài lòng, giảm đi nỗi lo âu, sợ hãi. Sáng tạo thường ngày chỉ cho chúng ta làm thế nào để sống tốt hơn cho chính chúng ta, cho cộng đồng, tìm thấy vẻ đẹp của vũ trụ và vẫn thấy được vẻ đẹp bí ẩn của cuộc sống. Điều đó tạo ra sự quyến rũ kích thích chúng ta sáng tạo. Sáng tạo thường ngày duy trì sự say mê để chúng ta đi trên con đường như vậy.

Lm Giuse Đặng Chí Lĩnh / Nguồn: WGPSG