Dẫn nhập
Người tốt. Từ xưa đã khó phân biệt. Triết gia Diogène, giữa ban ngày, xách đuốc đi tìm người hiền mà không thấy! Ngày nay,vàng thau lẫn lộn, thật giả khó phân, truyền thông thổ tả.Lại vô cùng khó biết. Theo Khổng Tử, “Người hiền là ngườiquên mình, bác ái, nêu gương sáng bằng hành động, dám nói lên điều sai trái để sửa đổi, cải tiến. Vậy người hiền là người được kẻ thiện,thương;và bị kẻ bất thiện,ghét; được mọi người ưa thích, là hạng người ba phải, các con nên tránh xa.”Trong nền văn hóa Đông –Tây hòa hợp, tôi xin tạm nêu lên: Năm điểm của một người tốt, theo quan niệm Á Đông; và năm điểmcủa một người tốt, theo quan niệm Tây phương. Sau cùng, tôi xin đưa ra bốn cặp điểm tốt, theo Tin mừng.
Nội dung
1. Người Á đông: Năm điểm tốt
Trọng cộng đồng: Yêu thương và đoàn kết. Trong gia đình. Trọng gia tộc, làng xóm. Rộng lớn
hơn, là quê hương, thế giới. Hạnh phúc của người là hạnh phúc của mình. Càng vươn xa, phúc càng lớn, đáp trả lại càng nhiều cho chính mình. Người đời gọi là: “ Phúc ấm”; người: “Phúc hậu”[1].
Trọng tình: “Một bồ cái lý, không bằng một tí cái tình”. Nên kính người già: “Kính già, già để
tuổi; Kính lão đắc thọ”. Yêu trẻ: “Yêu trẻ, trẻ tới nhà”. Tổng hợp: “Ra đường hỏi già, về nhà hỏi trẻ”.
Trọng Nữ: Chế độ mẫu hệ. Trong văn hóa Việt Nam, có ba trọng: “Trọng nhà, trọng bếp, trọng phụ nữ”. Thế nên, “Nhất vợ nhì trời; lệnh Ông không bằng cồng Bà”.
Trọng đức, trọng văn, trọng kinh nghiệm: “Có đức mặc sức mà ăn”; “Dại chốn văn chương ấy dại
khôn”[2]. Chủ trương học kinh nghiệm: “Bảy mươi, học bảy mốt”. Và “Hơn một ngày là hơn một chước”.
Trọng chữ Hiếu: “Trăm đức, đức Hiếu hàng đầu”; “Trai thời trung hiếu làm đầu”.
2. Người Tây phương: Năm điểm tốt
Trọng cá nhân: Lối sống tự do, nhưng có liên đới trách nhiệm. Có tầm nhìn rộng lớn: Đề ra và
giải quyết nhiều vấn đề mang tính thời đại và trước thời đại: “Kế trăm năm”.
Trọng tài: “Cứ có tài là được”; thiên về thực tiễn và sáng tạo
Trọng khoa học: Coi trọng thực nghiệm. Làm việc có kế hoạch, chương trình, kịch bản và phương
pháp tổ chức. Có tổng kết, lượng giá, bài học kinh nghiệm.
Trọng văn hóa trong các chương trình phát triển: “Văn hóa là động lực và là mục tiêu phát
triển”. Kinh nghiệm: “Trong phát triển, không chú ý tới yếu tố văn hóa, đều dẫn tới thất bại”.
Trọng học suốt đời: Người ta thường gọi: “Tây Ba lô”. Thích đi du lịch, khám phá. Đi tới đâu, có
bản đồ và học tới đó. Chủ trương: “ học, học, học và học suốt đời”.
3. Bốn cặp điểm, người tốt theo Tin mừng
Hiền lành và khiêm nhường: Trước hết, “Sám hối thường xuyên và tin vào Tin mừng”; vì “Con là
bụi tro, con sẽ trở về tro bụi’; “Lỗi tại tôi, lỗi tại tôi mọi đàng”. Rồi sau đó, mới học: “Hiền lành và khiêm nhường”. Thời nay, hai cặp biểu tượng diễn tả: “Chiên và sư tử”; “Bồ câu và Rắn”. Hiền như con chiên, nhẫn nhục, chịu đựng, không hề kêu than; nhưng mạnh như sư tử, gầm vang chân lý. Dịu dàng, nhẹ nhàng, dễ thương như chim bồ câu, nhưng khôn ngoan, thăm dò, cảnh giác, cất cao cổ như con hiêu, nhìn xa và kín đáo, thầm lặng, nhanh nhạy, luồn lách, phóng nhanh và phóng xa, chứa đựng nội lực cực mạnh, sử dụng khi cần… như Rắn. Kinh nghiệm: “Rắn luôn bảo vệ đầu”. Đầu, ám chỉ trí tuệ. Các nhà tu đức nhận ra bài học và so sánh: Người khôn ngoan, luôn luôn bảo vệ Đầu, bảo vệ người Lãnh đạo chân chính và : “ Đức Tin”. Lãnh đạo và Niềm Tin có tương quan mật thiết với nhau. Khủng hoảng niềm tin là do khủng hoảng lãnh đạo. Hơn lúc nào hế, lúc này cần xây dựng hình tượng lãnh đạo chân truyền: Đó là hai gương “Môisê và Giêsu”. Lãnh đạo gắn liền với hình tượng “Người Đầy tớ và Người Phục vụ”.
Liên đới-trách nhiệm và Yêu thương-phục vụ
Khởi đi từ tấm gương người Samari nhân hậu[3]. Ông hoàn toàn xa lạ, với bi cảnh: Người, bị kẻ cướp trấn lột, đánh nhừ tử, nửa sống nửa chết, hất vào lề đường. Nhưng Ông đã xuống lừa, săn sóc, băng bó vết thương. Từ sự kiện anh hùng này, Tin mừng, rút ra bài học và chỉ đạo: “Hãy cứ đi và làm như vậy”. Để thực hiện lệnh truyền này, chúng tôi, những người làm mục vụ, đã diễn tả bằng công thức: “Liên đới-trách nhiệm”.
Tiếp theo, Ông vực nạn nhân lên lừa, dẫn về quán trọ. Thanh toán phí tổn. Rồi gởi gắm người bị nạn cho chủ quán. Hứa với chủ quán: “Tốn phí bao nhiêu, khi trở lại sẽ thanh toán tiếp”. Chúng tôi diễn tả bằng công thức: “Yêu thương-phục vụ”.
“Liên đới-trách nhiệm và Yêu thương-phục vụ”, một cách nhưng không, vô vị lợi. Đó là những phẩm chất người tốt. Tốt như thế, người ta tôn xưng là người anh hùng. Phẩm chất “Anh hùng” rất gần với người thánh thiện.
Đối thoại và Hòa giải
Trước hết về đối thoại. Đối thoại là người biết tôn trọng và lắng nghe người khác. Không những biết nghe bằng hai tai mà còn nghe bằng hai mắt, bằng cả khối óc con tim. Nghe trọn vẹn tâm tư, ý nguyện và hoàn cảnh của người đối diện. Nghe mệt hơn nói. Đòi hỏi người nghe phải biết kiềm chế, kiên nhẫn. Luật cơ bản trong đối thoại là không được cắt ngang người đang nói. Thường những người yếu thế, nghèo khổ được quyền nói trước. Nghe rồi, không phải trả lời ngay, mà cả hai bên cùng cầu nguyện cho nhau. Thánh Thần là Thầy dạy duy nhất, soi sáng hướng dẫn chúng ta tìm chân lý, thánh ý của Ngài.
Thứ đến về Hòa giải. Hòa giải là nhận ra một giải pháp chung, hai bên đều có lợi và có thề chấp nhận được. Hòa giải, đòi người hòa giải phải biết mang trong mình một nửa người khác. Không biết thay đổi thì không biết hòa giải. Nằm ẩn sâu nhất trong hòa giải là quyền lợi của mỗi bên. Bậc thầy hòa giải cao cấp: “Không ai thua, ai cũng là người chiến thắng”. Giải thích cho họ hiểu: “Cuộc đời không ai thắng mà cũng không có kẻ thua”. Qui luật: “Bên bồi bên lở”. Mỗi người cần chấp nhận mất một cái gì đó, để cả hai đều thắng. Nếu mặc cảm thua, người thua sẽ “Thua, keo này, bày keo khá”. Trả thù thì không còn hạnh phúc.
Về điểm này, chúng ta có thể học gương Mẹ Maria. Mẹ đối thoại với Thiên Chúa, trong bầu khí cầu nguyện và đối thoại với Elizabeth, chị họ của mình, trong bầu khí gia đình. Hệ qủa của đối thoại và hòa giả, đem lại cho cả hai đên đều hạnh phúc và bình an, trở lại sống tình huynh đệ, vui vẻ với nhau.
Kết luận
Tích hợp đa văn hóa Đông-Tây, xây dựng, vun trồng, những con người tốt cho thời đại hòa hợp hôm nay. Gồm năm điểm tốt mỗi bên và ở giữa là bốn cặp chữ tốt của Tin mừng. Tin mừng, đức tin và văn hóa không thể tách rời nhau, như hình với bóng, như hồn với xác. Hòa quyện trở nên giá trị con người.
Người sống tốt, thường bao giờ cũng có người tốt ủng hộ. Và thường cũng còn nhiều người người xấu chê ghét. Đó là dấu chỉ tốt. Bản chất, sứ mệnh của người tốt là giúp mọi người nên tốt, qua gương lành, ảnh hưởng, thay đổi, đổi mới môi trường sống, như men, như muối, như đốm lửa.
Để trở thành men làm dậy môi trường, mỗi người tốt ý thức vai trò anh hùng, thánh thiện của mình: “Dấn thân phục vụ trong mọi lãnh vực”, một cách nhưng khôn, vô vị lởi.
Tu Đoàn Thiên Phúc Việt Nam, ngày 13.01.2021
Lm. Nguyễn Văn Hinh (D.Min.)